Als stemplichtige zal je op zondag 14 oktober 2012 geconfronteerd worden met twee onderdelen: de stemcomputer in het stemhokje en de scanner centraal in het bureau. De toestellen zijn gemaakt door Smartmatic, een vrij jonge multinational (gesticht in 2000) gespecialiseerd in wat ze zelf “complex purpose-specific technology solutions” noemen. En inderdaad, de stemcomputers hebben een heel specifiek ontwerp waardoor ze maar voor één enkel doel kunnen gebruikt worden, namelijk stemmen.
De stemcomputer – oog in oog met een toch wel vreemd apparaat (© ; licentie: )
In ruil voor je identiteitskaart en je oproepingsbrief ontvang je als stemplichtige een chipkaart. Hiermee ga je naar een stemhokje waar een stemcomputer staat. Deze bestaat uit een monochroom aanraakscherm van 17 inch (43,5 cm) opgesteld in portretstand. Het scherm nodigt je uit om de chipkaart in de kaartlezer te steken.
Chipkaart
Na het inbrengen van de chipkaart wordt deze eerst gevalideerd. Dit duurt maar enkele seconden, maar toch blijkt dit voor velen al een eerste struikelsteen te vormen. Omdat ze niet ogenblikkelijk de lijst met de verschillende partijen te zien krijgen, denken sommige mensen dat ze de chipkaart er niet correct ingestoken hebben en trekken ze die er weer uit. Deze handeling maakt de chipkaart echter onbruikbaar zodat ze een nieuwe moeten gaan halen en herbeginnen. Een systeem waarbij de kaart volledig ingeslikt wordt zoals bij veel Bancontact-terminals had dit euvel kunnen voorkomen.
De namen van de kandidaten liggen wel dicht bij elkaar. Dit kan aanleiding geven tot een ongewenste dubbele selectie. (© ; licentie: )
Na het valideren volgt het eigenlijke kiezen. Dat gebeurt telkens in drie stappen: de keuze van de partij waarop je wilt stemmen, de keuze van de kandidaten binnen die lijst of het uitbrengen van een kopstem en tot slot het bevestigen van je keuze. Deze drie stappen moet je bij deze verkiezingen eerst doorlopen voor de gemeenteraad, dan voor de provincieraad en, indien van toepassing, nog eens voor de districtsraad.
Mogelijke problemen
Op zich is deze procedure de eenvoud zelve, de ene stap volgt na de andere. Jongere deelnemers die zelf een tablet of smartphone bezitten, zullen uiteraard geen probleem hebben met het aanraakscherm, maar voor nogal wat oudere deelnemers blijkt het een grote hindernis. Een greep uit herhaaldelijk vastgestelde problemen:
• Het scherm is erg gevoelig, wat maakt dat het per ongeluk stoten tegen het scherm met de zijkant van je hand plots een drietal kandidaten ongewild aanvinkt.
• Ondanks het grote scherm staan de opeenvolgende kandidaten nog steeds vrij dicht bij elkaar. Een niet al te nauwkeurige tik op het scherm selecteert dan ongewild twee aangrenzende cellen.
• Omgekeerd, sommige kiezers durven het scherm amper aanraken, waardoor niets geselecteerd wordt. Omdat de computer dan uiteraard niet verder wil, raken ze in paniek.
• Nogal wat oudere personen beven lichtjes, en het feit dat ze moederziel alleen in het stemhokje staan, oog in oog met een vreemd toestel, verbetert dat niet direct. Omdat een tweede tik op een geselecteerde kandidaat de selectie ongedaan maakt, zagen wij meermaals dat testgebruikers door het trillen van hun hand een kandidaat in één beweging selecteerden en direct weer deselecteerden.
Na het kiezen wordt het stembiljet afgedrukt (© ; licentie: )
Stembiljet met QR-code
Is het kiezen voor de verschillende raden correct verlopen, dan rolt er een stembiljet uit de stemcomputer. Dat lijkt een beetje op een kassaticket uit de supermarkt, het meet 8,0 x 21,5 cm en is gedrukt op warmtegevoelig papier. Niet bepaald milieuvriendelijk, maar het voorkomt wel dat tegen 2014, na twee jaar inactiviteit, de spuitkoppen van de ingebouwde printers verstopt geraken. Die zijn er immers niet: het gaat om thermische printkoppen.
Bovenaan het stembiljet prijkt een bijzonder grote QR-code. Die bevat natuurlijk je stem in code. Straks zal je die zelf moeten inlezen op de scanner. Onder de QR-code staat ook in gewone mensentaal afgedrukt op welke lijst en op welke kandidaten je gestemd hebt. Je kan dat dus controleren – als je goede ogen hebt, want de tekst staat in een lettertype dat ongeveer overeenkomt met Times New Roman in tekengrootte 7. Dat is klein, héél klein. Daar komt dan nog bij dat een afdruk op thermo-papier niet echt scherp is. Eén troost: je hebt er toch maar het raden naar of die tekst ook effectief overeenkomt met de informatie die in de QR-code staat.
Het stembiljet, met bovenaan de grote QR-code en daaronder, amper leesbaar, de namen op wie je gestemd hebt (© ; licentie: )
Naar de scanner
In de brochure over het digitale stemmen staat nu een vrij ingewikkelde uitleg over het dubbelvouwen van het stembiljet. Het wekt de indruk dat dit een essentieel onderdeel van de stemprocedure is, maar dat is het natuurlijk niet. De enige bedoeling is dat, na het verlaten van het stemhokje, anderen niet zouden kunnen meelezen op wie je gestemd hebt. Door het papiertje met de tekst naar onder te houden bekom je hetzelfde effect.
Terwijl de kiezers dan heel minutieus het biljet in twee vouwen, vergeten ze vaak hun chipkaart terug uit de computer te halen. Geen nood, die slaat dan alarm. Om dat af te zetten is het niet voldoende de chipkaart te verwijderen, er moet iemand bijkomen die een geheime code ingeeft. Het nut hiervan is ons niet meteen duidelijk. We vrezen dat dit wel tot heel wat oponthoud kan leiden tijdens het effectieve stemmen, zeker op drukkere momenten.
Zoals hoger vermeld wordt het stembiljet afgedrukt op thermo-papier. Dat zit op een dikke rol, naar schatting van 10 cm doorsnede. De fabrikant ervan heeft goed voor zichzelf gezorgd, de stemcomputer slaat véél te vroeg alarm om een nieuwe rol te steken. Dit uit zich in een vervelend gepiep dat je wel even kunt onderbreken, maar binnen de minuut begint het opnieuw. Ondertussen blijkt het wel onmogelijk om nog verder te stemmen op die machine, tot je de rol vervangt en nog ettelijke meters papier noodgedwongen in de vuilbak kiepert. Verspilling, waar iemand (wie?) wel beter van wordt…
Het vervangen van een rol is trouwens geen sinecure en zal waarschijnlijk moeten gebeuren door de technicus van dienst. Alleen zegt de logica ons dat alle stemcomputers zowat op hetzelfde moment een nieuwe rol gaan vragen. Dat kan best een druk moment worden!
De scanner: het scanvenster en de ‘brievenbus’ liggen vlak bij elkaar: opletten geblazen! (© ; licentie: )
Na het maken van je keuze loop je met je gevouwen stembiljet naar de scanner. Dit is eigenlijk een twee-in-één toestel: scanner en urne voor de biljetten. Je vouwt je stembiljet terug open en legt de QR-code op een venstertje. Het volledige QR-vierkant moet wel op het venstertje liggen, maar omdat het stembiljet nu met de achterzijde naar jou toe gericht is, is dat toch niet evident. Het licht van de scanner schijnt wel door het papier, maar toch…
In de urne
Tijdens onze testen bleek het perfect mogelijk om onmiddellijk na het scannen het stembiljet een tweede (en derde, vierde…) keer te scannen en telkens werd de stem geaccepteerd. Wij nemen aan dat dit een gevolg is van de demo-opstelling en dat dit bij de echte stemming onmogelijk zal zijn. Door het scannen is je stem geregistreerd. Het is wel duidelijk dat de scanner de ‘echte’ telmachine is, de stemcomputers in de hokjes dienen enkel en alleen maar om jouw stemintentie te vertalen in een QR-code.
De SQR-code wordt ingelezen (© ; licentie: )
De laatste stap is het stembiljet in de urne steken. Als je dat niet zelf mag doen, moet je weer eerst het stembiljet vouwen en zo dubbelgevouwen aan de bijzitter geven, anders kan die natuurlijk lezen waarop je gestemd hebt. De urne van de brievenbus staat vlak achter het scanvenster. Een gevaarlijke opstelling want, zoals we tijdens het testen bij herhaling vaststelden, volstaat één moment van onoplettendheid van de bijzitter en de kiezer steekt zijn stembiljet zelf in de urne zonder scannen – en dus zonder te stemmen.
We twijfelen er niet aan dat met de nieuwe stemcomputers, die we in de meeste gemeenten op 14 oktober voor het eerst zullen gebruiken, de privacy gewaarborgd is van wie de procedure correct volgt. We twijfelen er evenmin aan dat de stemcomputer onze stemintentie correct omzet in de QR-code. We twijfelen er ook niet aan dat de scanner deze QR-code ook correct interpreteert. We twijfelen er wel aan of het stemmen overal en altijd even vlot gaat verlopen. Tijdens onze test met honderden vrijwilligers stelden we volgende potentiële problemen vast:
- De machine reageert traag op het insteken en daarna valideren van de chipkaart. Maar als je die tijdens het valideren er per vergissing uittrekt omdat je denkt dat er iets misgaat, moet je een nieuwe kaart halen; de oude wordt automatisch geblokkeerd.
- Het aanraakscherm is erg gevoelig. Voor oudere gebruikers, gebruikers zonder ervaring met een aanraakscherm en mensen met bewegingsmoeilijkheden kan dit leiden tot foutieve stemmen en herhaalde pogingen om een correcte stem uit te brengen.
- De tekst op het stemticket dat elke gebruiker meekrijgt, is te klein afgedrukt voor mensen met slechte ogen.
- Bij vergeten chipkaart, slaat de stemcomputer alarm. Het verwijderen van de chipkaart volstaat niet om het alarm uit te schakelen: er kan op die machine niet gestemd worden tot een verantwoordelijke de machine deblokkeert met een geheime code en zo het alarm uitschakelt.
- De machine verspilt thermisch papier voor het afdrukken van tickets: hoewel de papierrol nog verre van leeg is, moet ze door een verantwoordelijke vervangen worden en ondertussen kan er niet worden gestemd.
- Het vervangen van de papierrol is een moeilijke klus. Zal er in elk stembureau iemand aanwezig zijn die weet hoe dit moet?
- Het ticket met QR-code moet je omgekeerd op de scanner die de stemmen telt leggen, maar je ziet met moeite de juiste plaats waar dit moet gebeuren.
- De toegang tot de urne waarin het ticket moet worden gedeponeerd staat vlak achter het scanvenster. Als de bijzitter niet oplet, steekt de kiezer zijn stembiljet mogelijk zelf zonder scan in de urne.
@ Johan Denys
U geeft aan:
meermaals de QR code scannen is inderdaad mogelijk, maar de stem kan slechts 1 keer geregistreerd worden.
Hoe kan de scanner weten dat de stem al is geregistreerd? Het zal toch niet waar zijn dat QR-code uniek herkenbaar is? Immers als dit het geval is dan is de stem wettelijk ongeldig.
Maar dan blijft het onduidelijk hoe de scanner voorkomt dat de stem niet meermaals wordt geregistreerd.
Is het zeker dat de QRcode maar één keer kan geregistreerd worden? Dan moet er een unieke identificatie zijn per afgedrukt biljet, maar hoe?
De ‘voorzitterscomputer’ zou een bepaald aantal gelijke, opeenvolgend gescande stemmen kunnen weigeren, maar de mogelijkheid dat x aantal mensen op hetzelfde stemmen moet ook mogelijk zijn. Dus twee, door 2 verschillende computers gegenereerde tickets kunnen perfect hetzelfde zijn: hoe gebeurt de versleuteling dan? Op basis van tijd? Want ook de mogelijkheid dat 2 mensen op exact hetzelfde moment dezelfde stem uitbrengen moet mogelijk zijn…
Ikzelf was secretaris in een stembureau, heb de voorzitterscomputer meermaals 2x kort achter elkaar horen ‘biepen’, maar dacht er vandaag maar aan om de proef op de som te nemen… Het was voor een stembureau immers voortdurend alle hens aan dek om alle taken rond te krijgen!
Ik ben niet helemaal mee met het probleem. Ik vermoed inderdaad dat iedere QR code een uniek nummer in zich draagt dat dubbel scannen onmogelijk maakt – hoe zou het anders kunnen werken – maar zolang er geen link is tussen mijn identiteit en die code is is het geheim van het stemmen toch gewaarborgd?
Wat veel erger is: in het bureau waar ik ging stemmen (Oostende) mocht ik niet zelf scannen. De bijzitter nam het stembiljet af, vouwde het open (!) en scande het – een handeling die normaal de kiezer moet doen, dan moet die het biljet weer toevouwen en pas dan mag de bijzitter het in ontvangst nemen om het in de urne te stoppen. Twee bureau’s verder was het een kind van pakweg 12 jaar dat de stembiljetten in ontvangst nam en in de urne stopte. Mij niet gelaten, iedereen mag weten op welke partij ik stem, maar het klopt toch niet.
@René Paulus
Voor stembiljetten geldt dat het ongeldig is als met het potlood (bewust of onbewust) een uniek merkteken (een kras, een symbool, een opmerking, een naam, een handtekening, etc.) wordt geplaatst of dat het gedrukte stembiljet doorlopend genummerd is. In de telcentra moet hierop gecontroleerd worden. Het is niet voor niets dat rond de 5% van de stemmen als ongeldig of blanco worden aangemerkt.
Een uniek nummer is nog sterker dan een handtekening.
Het stemgeheim werkt in twee richtingen. Derden mogen niet weten wat een kiezer heeft gestemd, maar kiezers mogen ook niet kunnen bewijzen wat zij gestemd hebben.
Hoewel het laatste beginsel meer van toepassing is voor landen waar stemmen massaal gekocht worden of kiezers gedwongen worden een bepaald stemgedrag te vertonen, dient de wet toch te waarborgen dat het ook niet in ons land zou kunnen gebeuren.
Door met je smartphone een foto van het stembiljet te nemen wordt een uniek gemerkte kwitantie van je stemgedrag verkregen, waardoor dwang en verkoop gefaciliteerd wordt.
Hoe hypothetisch dit ook mag zijn, de wet is gelijk voor met de hand ingevulde of met de stemcomputer afgedrukte stembiljetten.
Ik kan je alleen maar gelijk geven, Belinda. Bedankt!
Van de website van de fabrikant
1. Voting receipt printed on special paper and uniquely identified with a random, non-sequential code to ensure the secrecy of the vote;
enkele aanvullingen:
– meermaals de QR code scannen is inderdaad mogelijk, maar de stem kan slechts 1 keer geregistreerd worden
– inslikken van de kaart zou betekenen dat je per stembureau 1000 kaarten moet hebben, nu zijn het er maar 50 die telkens opnieuw worden geactiveerd
– normaal gezien kan je per rol 400 ticketjes printen, 5 stemmachines per bureau van max 900 kiezers betekent dat je er maar 180 nodig hebt. Normaal is vervangen van de rol dus niet nodig
Bedankt voor de toelichting. Maar met “inslikken” bedoelde ik eigenlijk “inslikken en terug uitspuwen op het einde van de verrichting”, vandaar de verwijzing naar de Bancontact-terminals.
In het artikel wordt verwezen naar een SQR code, dus een versleutelde Quick Response code. Dat is blijkbaar een standaard die in 2005 is ontwikkeld en de QR code met een 56-bits sleutel codeert. Maar misschien weet René hoe het precies zit? Op de Smartmatic site is hierover niets terug te vinden.
Tot nog toe heb ik daar nog niet veel info over gevonden, maar het echt versleutelen met het oog op geheimhouding is in dit geval niet nodig. De inhoud van de QR code staat immers in klare tekst juist onder de code. Veel belangrijker is voorkomen dat de scanner een verkeerde kandidaat leest. Dat lijkt me nu niet direct een probleem, in de supermarkt is alles voorzien van een gewone barcode en ik heb nog nooit vastgesteld dat bij het scannen van een pot choco er een stuk zeep op het ticket staat.
Ik vraag me af wat het algoritme is om de QR code te decoden?
Data (hex): http://t.co/lALKjhEt